Alfabet rosyjski

Co to takiego azbuka?

Wszystko zaczęło się od głagolicy… Jaka jest charakterystyczna cecha tego alfabetu? Trudne i zawiłe znaki, przez co sprawiała wiele problemów, wymagała dużo czasu i cierpliwości. Być może był to powód, dla którego cyrylica szybko podbiła serca zwykłych ludzi, bo była o wiele łatwiejsza. 

Wiedzieliście, że każda litera z cyrylicy ma swoją nazwę? Mówi się, że czytając je po kolei powstanie takie oto zdanie: «Азъ буки веде. Глаголъ добро есте. Живите зело, земля, и, иже како люди, мыслите нашъ онъ покои. Рцы слово твердо — укъ фърътъ херъ. Цы, черве, шта ъра юсъ яти». Ciężko ten tekst dokładnie przetłumaczyć na współczesny język rosyjski. Po polsku brzmiałby on mniej więcej tak: „Znam litery: pismo jest własnością. Pracujcie ciężko, ziemianie, jak przystało na inteligentnych ludzi - zrozumcie wszechświat! Nieście słowo z przekonaniem: wiedza jest darem od Boga! Odważ się, zagłęb się, aby pojąć światło istnienia!”. 

Skąd w ogóle wzięła się nazwa „cyrylica”? Od imienia twórcy -  misjonarza Cyryla i jego brata Metodego. Choć warto wiedzieć, że Cyryl przed przyjęciem chrztu podobno nazywał się Konstantyn. 

Cyrylica powstała mniej więcej w IX wieku, a jako dokładną datę niektórzy wskazują 863 r. Za jej podstawę uważa się alfabet grecki. Oczywiście na przestrzeni wieków ulegała ona licznym zmianom. Jedną z największych reform dokonał car Piotr I. Było to w latach 1708-1711. Car, a właściwie jego współpracownicy, uprościli niektóre litery, aby zwykli ludzie również mogli z nich korzystać. Stąd też inna nazwa tego alfabetu, tzw. „grażdanka”, od rosyjskiego słowa «гражданин», co oznacza obywatel. Ta wersja alfabetu zachowała się w prawie niezmienionym stanie aż do dziś. W późniejszych latach cyrylica dalej podlegała kilku reformom dokonanym m.in. przez Mikołaja Karamzina. Ostatnie zmiany zaszły w latach 1917-1918, kiedy to bolszewicy, m.in. usunęli znak twardy (do tej pory pojawiał się bardzo często i czytano go jako ‘jer’. Po reformach bolszewików twardego znaku już nie czytamy) i w ten oto sposób powstał współczesny rosyjski alfabet, składający się z 33 liter.

We współczesnym języku rosyjskim znajdziemy kilka powiedzeń, nawiązujących do alfabetu, np.

⦁ Азбучная истина – oczywistość, 

⦁ Начинать с азов – zaczynać od zera,

⦁ От аза до ижицы (obecnie — «от, а до я») – od A do Z, 

⦁ Сказал «а», придется сказать и «б» – jak powiedziałeś A to musisz powiedzieć i B, 

⦁ Прописным азом ноги растопырить – przejrzeć na oczy.

Co jeszcze wiemy na temat cyrylicy?

⦁ pisarze i poeci rosyjscy kochają zabawy językiem, np. Puszkin w swoim utworze „Bajka o carze sułtanie” próbował nie korzystać ze słów zaczynających się od litery «Ф» (f), ponieważ w 80% przypadków takie słowa były zapożyczone z innych języków. Prawie mu się to udało, a w tekście znajdziemy tylko jedno słowo na tą literę – «флот» (flota).

⦁ «Я» (ja) znalazło się na ostatnim miejscu w alfabecie w 1918 r., ponieważ bolszewicy usunęli 2 litery, które po niej następowały. Niektórzy twierdzą, że bolszewicy postawili indywidualność człowieka na ostatnim miejscu. 

⦁ współczesny alfabet rosyjski w tym roku będzie obchodził swoje 80. urodziny, gdyż niektórzy badacze za ostatnią reformę uważają uznanie litery «Ё» jako obowiązkową (Rosjanie w piśmie często ją pomijają).

⦁ jedną z najbardziej popularnych liter jest „o” (sama litera liczy ok. 2000 lat i uważa się ją za starszą niż sam alfabet), natomiast najrzadziej posługują się twardym znakiem («Ъ»).

⦁ najdłuższe rosyjskie słowo liczy 36 liter - превысокомногорассмотрительствующий (dzisiaj już się go nie używa, ale podobno w IXw. było niezwykle uprzejmym sposobem zwracania się do urzędników, szczególnie wysokich rangą) – i w 2003r. zostało wpisane do Księgi Rekordów Guinessa.

⦁ na Białorusi również korzysta się z cyrylicy, jednak mają oni swoją dodatkową literę, tzw. krótkie u - «Ўў». Występuje ona rzadko, dlatego stała się poniekąd symbolem języka białoruskiego i ma nawet swój pomnik w Połocku.

⦁ na początku nie istniały znaki interpunkcyjne, wykorzystywano jedynie kropkę.

⦁ początkowo litery były wykorzystywane również jako liczby. Aby rozróżnić literę od cyfry stosowano specjalny znak, tzw. Титло (titlo).

⦁ nazwa «азбука» (azbuka) jest określeniem rosyjskiego alfabetu. Powstało 

z 2 pierwszych liter cyrylicy – аз (az) i  буки (buka).

⦁ w 2007 r. Unia Europejska ogłosiła cyrylicę trzecim urzędowym alfabetem, zaraz za łacińskim i greckim.

 

Litery drukowane	Litery pisane	Wymowa (wg polskiej fonetyki)
А а		a
Б б		be
В в		we
Г г		ge
Д д		de
Е е		je
Ё ё		jo
Ж ж		że
З з		ze
И и		i
Й й		i kra’tkaje
К к		ka
Л л		el
М м		em
Н н		en
О о		o
П п		pe
Р р		er
С с		es
Т т		te
У у		u
Ф ф		ef
Х х		ha
Ц ц		ce
Ч ч		cie
Ш ш		sza
Щ щ		sia
Ъ ъ		twiordyj znak
Ы ы		y
Ь ь		miahkij znak
Э э		e
Ю ю		ju
Я я		ja

 

•  

***
Nie masz jeszcze konta w naszym serwisie?
Załóż je za darmo i dodaj swoją ofertę tłumaczeń.